Velum quadragesimale in de kerk van Freiburg
Vastentijd, Veertigdagentijd of Quadragesima is de periode die begint op Aswoensdag als voorbereiding op het Paasfeest. De veertigdagentijd is een periode van vasten en bezinning op de feitelijke christelijke levenspraktijk. Alhoewel er zesenveertig dagen verlopen tussen Aswoensdag en Pasen (einde van de vastentijd) wordt er traditioneel niet gevast op de zes zondagen tijdens die periode waardoor je op veertig dagen uitkomt.
In de vroeg-christelijke tijd vastte men tot zonsondergang. Onder andere koning David en de profeet Daniël vastten in voor-christelijke tijden al, om Gods hulp en steun te zoeken (2 Samuël 12:16; Daniël 9:3). Ook Jezus ging direct na zijn doop vasten (Mattheüs 4:2). Rond het jaar 250 werd dit vasten uitgebreid naar alle dagen van de Goede Week, terwijl het Concilie van Nicaea in 325 getuigt van een 40-dagen vasten.
Katholieke Kerk[]
De vastentijd voor katholieken begint op Aswoensdag, wanneer het askruisje wordt toegediend. De periode eindigt met Pasen. De vastenperiode duurt in totaal 46 dagen; op 40 dagen wordt gevast, alleen op de 6 zondagen hoeft niet gevast te worden. Vasten wordt voorafgegaan door de Vastenavond en het carnaval. De Kerk heeft in de loop der eeuwen de regels omtrent het vasten versoepeld. In de 9e eeuw verschoof men de enige maaltijd van zonsondergang naar 3 uur, vanaf de 14de eeuw naar de middag. De vastenwet in Nederland gebiedt op Aswoensdag en Goede Vrijdag dat men bij twee van de drie maaltijden slechts ongeveer twee derde eet van wat men zou willen nemen[bron?]. Vlees is bovendien in het geheel niet toegestaan.
Volgens de geboden van de Katholieke Kerk moeten katholieken vanaf 14 jaar zich op vrijdagen en enige andere dagen, zoals Aswoensdag, onthouden van het gebruik van vlees of van een ander voedsel volgens de voorschriften van de bisschoppenconferentie (onthoudingsgebod). In het nieuwe kerkelijke wetboek van 1983 (canones 1249 t/m 1253) blijft het onthoudingsgebod nagenoeg ongewijzigd: op vrijdagen en op Aswoensdag. Onthouding samen met vasten wordt gevraagd op Aswoensdag en op Goede Vrijdag (vastengebod). Minderjarigen en zestigplussers worden ontheven van het vastengebod. De bisschoppenconferenties hebben de bevoegdheid het onderhouden van vasten en onthouding nader te bepalen en ook andere vormen van boete zoals liefdadigheidswerken en oefeningen van vroomheid geheel of gedeeltelijk in de plaats te stellen van vasten en onthouding[1]. Zo bepaalde de Nederlandse Bisschoppenconferentie in 1989: "Wij bepalen dat Aswoensdag en Goede vrijdag dagen van verplichte vasten en onthouding in spijs en drank zijn en dat verder het bepalen van de wijze van de beoefening van boete en onthouding aan het eigen geweten en initiatief van de gelovigen wordt overgelaten. Aan de plicht tot vasten in de Veertigdagentijd en tot onthouding op de vrijdagen kan worden voldaan, door zich in eten en drinken, in roken of in andere genoegens duidelijk te beperken. Het geld, dat hiermee wordt uitgespaard, kan bestemd worden voor de naasten die honger lijden of anderszins gebrek lijden. Het is voorts passend, dat men zich in de Veertigdagentijd meer dan anders wijdt aan werken van christelijke naastenliefde en met meer toeleg het Woord van God leest."[2] De Katholieke Kerk is in de loop der eeuwen minder streng geworden bij het voorschrijven van het vasten en heeft ook alternatieve vormen van vasten en onthouding voorgesteld.
Ook zijn er de zogenaamde Quatertemperdagen, waarmee elk van de vier seizoenen van het jaar wordt begonnen.
De verschillende zondagen van de vastentijd hebben een specifieke naam. De eerste vijf zondagen ontlenen hun naam aan de beginwoorden van het introïtusgezang:
- Eerste zondag: Invocabit
- Tweede zondag: Reminiscere
- Derde zondag: Oculi
Jezus drijft een duivel uit: detail van de hongerdoek uit de Kathedraal van Gurk Oostenrijk
- Vierde zondag: Laetare
- Vijfde zondag: Judica
- Zesde zondag: Palmzondag
De laatste week, de Goede Week, is het hoogtepunt van de vastenperiode. Van deze week is het Triduum samen met de Paasdag het absolute centrum van het liturgische jaar. Het Triduum Sacrum omvat de dagen Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. Traditioneel zijn deze dagen nog sterker aan het gebed gewijd. Er bestaat ook een traditie om deze dagen in retraite door te brengen.
De voorvasten is de liturgische periode van tweeënhalve week die voorafgaat aan Aswoensdag. Ook deze periode heeft een boetekarakter, zij het wat milder dan de veertigdagentijd. Bij de aanpassing van de liturgische kalender na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) werden de drie zondagen van de voorvasten (Septuagesima, Sexagesima en Quinquagesima) niet meer opgenomen en vervangen door gewone zondagen door het jaar. Katholieken die de Tridentijnse liturgie volgen met de daarbij horende liturgische kalender, vieren deze zondagen nog steeds.
Gedurende de vastentijd werd in de kerk vroeger een vasten- of hongerdoek opgehangen tussen het middenschip en het priesterkoor ter bedekking van het altaar. Dit gebruik is in sommige kerken in ere hersteld, de doek toont dan meestal afbeeldingen van armoede in ontwikkelingslanden.
Orthodoxe Kerk[]
Vastendagen:
- Iedere woensdag en vrijdag - behalve tijdens de 'VOLLE WEKEN' (ononderbroken weken) en de Heilige Dagen.
- De dag voor Theofanie 5 (18) januari.
- De dag van de onthoofding van Johannes de Doper en voorloper 29 augustus (11 september).
- De dag van Kruisverheffing 14 (27) september.
Vastentijden:
- De 'Grote Vasten' - duur: 40 dagen, begin: maandag 7 weken voor Pasen.
De Goede Week (Lijdensweek) en het weekend voor Pasen t.w. Lazaruszaterdag en Palmzondag worden niet meegerekend, zodat de Grote Vasten toch op een lengte van 40 dagen uitkomt.
De verschillende zondagen van de vastentijd hebben een eigen thema:
- Eerste zondag: Triomf der Orthodoxie
- Tweede zondag: Heilige Gregorius Palamas
- Derde zondag: Heilig Kruis
- Vierde zondag: Heilige Johannes Climacus
- Vijfde zondag: Maria van Egypte
De overige vastenperioden:
- De 'Kerstvasten' (Filippusvasten) - duur: 40 dagen, van 15 (28) november t/m 24 december (6 januari). (Valt tijdens de Rooms-katholieke advent.)
- De 'Moeder Gods-Vasten' (Ontslapingsvasten) - duur: 14 dagen, van 1 t/m 14 augustus.
- De 'Apostelvasten' (Petrus- & Paulusvasten) - duur: variabel (enkele weken), van maandag na Allerheiligen t/m 29 juni (11 juli).
VOLLE onderbroken WEKEN (feesttijden zonder vasten of onthouding):
- De Kersttijd (De Heilige Dagen) (feestijd van Kerstmis tot Theofanie) 25 december (7 januari) - 5 (18) januari
- Eerste week van de Voorvasten Vanaf de zondag van de Farizeeër (De week van de Tollenaar en de Farizeeër) (10de week voor Pasen)
- Boterweek
- Paasweek (Lichte Week) - Paaszondag - Thomaszondag
- Pinksterweek - Pinksteren - allerheiligen (zondag na Pinksteren)
Volgens het kerkelijk reglement is er op Kerstmis en Theofanie, als die op woensdag of vrijdag vallen, geen vasten. Op de vooravond van Kerstmis en Theofanie en op het feest van Kruisverheffing en van de Onthoofding van Johannes de Voorloper is een maaltijd met plantaardige olie toegestaan. Op de feesten van de Ontmoeting van Jezus Christus in de Tempel, Transfiguratie, de Ontslaping van de Moeder Gods, de Geboorte van de Moeder Gods, de Tempelgang van de Moeder Gods, de Geboorte van Johannes de Voorloper en Doper, de apostelen Petrus en Paulus en van Johannes de Theoloog, als die op woensdag of vrijdag vallen, alsmede in de periode van Pasen tot Pinksteren is op woensdag en vrijdag vis toegestaan.
Tussen haakjes data volgens de Juliaanse kalender.
Protestantisme[]
Binnen het protestantisme is er geen expliciete gezamenlijke traditie van vastenperiode. Wel zijn er individuele protestanten die vasten in de 40 dagen voor Pasen. Op individuele basis of in kleine groepen wordt er door sommige protestanten ook elders in het jaar gevast. De precieze inhoud van het vasten is niet helder gedefinieerd. Zo zijn er mensen die meerdere dagen achter elkaar in het geheel niet eten, terwijl anderen zich onthouden van een bepaalde gewoonte, zoals roken, televisie kijken of alcohol nuttigen.
Naast bezinning wordt het vasten ook wel gebruikt als sponsoractie.
Referenties
|
| Pasen - Hemelvaart - Pinksteren | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
als:Fastenzeit ar:الصوم الكبير be-x-old:Вялікі пост bg:Велик пост ca:Quaresma cs:Postní doba csb:Wiôldżi Pòst eo:Karesmo eu:Garizuma fi:Suuri paasto fr:Carême ga:Carghas gl:Coresma he:התענית hr:Korizma id:Pra-Paskah is:Langafasta it:Quaresima ja:四旬節 ko:사순절 la:Quadragesima lb:Faaschtenzäit lmo:Quarésma lt:Gavėnia no:Fastetiden nrm:Qùéraême pdc:Faschtzeit pl:Wielki Post pt:Quaresma ro:Păresimi ru:Великий пост sc:Caresima sh:Korizma sl:Postni čas sv:Påskfastan sw:Kwaresima ti:ዓቢይ ጾም tr:Büyük Perhiz uk:Великий піст vi:Mùa Chay (Kitô giáo) wa:Cwareme (crustin) zh:大齋期