Een sacrament is een gewijde handeling binnen de christelijke kerk. Het begrip is afgeleid van het Latijnse sacramentum, dat (geloofs)geheim betekent.
Rooms-katholieke Kerk[]
Biechtstoel en het H. Sacrament van de Biecht (religieus museum Kijk-je kerk-kunst, Gennep
De rooms-katholieke Kerk definieert een sacrament als een directe handeling van Jezus Christus, dat teruggaat op het woord en leven van Jezus Christus. De sacramenten zijn, volgens de katholieke leer, ingesteld door Jezus. Een sacrament wordt steeds toegediend in en door de Kerk, daarom vindt de toediening altijd plaats in liturgische vorm. Men ontvangt de heilzame werking, waardoor men wordt opgenomen in het sacramentele leven van de Kerk. Een sacrament is geldig, indien de juiste vorm, stof en intentie aanwezig waren bij de verrichting ervan. De staat waarin de bedienaar verkeert heeft geen invloed op de geldigheid. De werking van het sacrament is daarentegen wel afhankelijk van de staat waarin de ontvangende gelovige verkeert. Het ontvangen van de sacramenten is zowel recht als plicht van de gelovige. Uitsluiting van gelovigen van het ontvangen van de sacramenten is alleen mogelijk als gevolg van excommunicatie, staat van publieke zonde (in bepaalde gevallen) en ketterij. Niet-katholieken mogen niet worden toegelaten tot de sacramenten.
Men kent in totaal zeven sacramenten:
- de eucharistie met als belangrijk onderdeel de heilige Communie
- het doopsel
- het vormsel
- de biecht of het sacrament van de verzoening
- de ziekenzalving of het heilig oliesel
- de wijding tot diaken, priester of bisschop
- het huwelijk
Doopsel, eucharistie en vormsel vormen samen de sacramenten van de christelijke initiatie. Doopsel, vormsel en de priesterwijding kunnen slechts eenmaal in het leven worden ontvangen; zij laten immers een eeuwigdurend merkteken in de ziel achter.
Het heilig oliesel (ziekenzalving) gecombineerd met de (laatste) communie (het viaticum) en/of de (laatste) biecht wordt het laatste sacrament (of sacrament van de zieken (voor Vaticanum II: sacrament der stervenden of laatste sacramenten) genoemd.
Bedienaars[]
De gewone bedienaars van het doopsel zijn de priesters, en in de Latijnse kerk ook de diakenen. In geval van nood mag iedereen, zelfs een ongedoopte, dopen.
De eucharistie, de biecht en de ziekenzalving kunnen alleen worden toegediend door een priester.
De priesterwijding is voorbehouden aan de bisschop, want alleen hij bezit de zogenaamde "volheid van het priesterschap" en kan daardoor het priesterschap doorgeven. De bisschopswijding wordt verricht door de bisschop, veelal samen met andere bisschoppen.
De gewone bedienaar van het vormsel is de bisschop. Indien noodzakelijk, kan de bisschop de bevoegdheid om te vormen aan priesters toekennen, hoewel het toch meer passend is dat hij het zelf toedient.
In het huwelijk dienen de huwenden het sacrament aan elkaar toe. De priester of diaken is, net als de gemeenschap, getuige. Daarnaast vertegenwoordigt de priester of diaken zowel Christus als Christus' Mystiek Lichaam, wat het de huwenden mogelijk maakt het huwelijk binnen de Kerk te voltrekken.
Verschil met sacramentalia[]
Naast de sacramenten kent de Kerk nog talrijke sacramentalia. Het onderscheid tussen sacramenten en sacramentalia is dat sacramenten door Christus zelf zijn ingesteld en sacramentalia door de Kerk.
Protestantisme[]
Binnen het protestantisme werden twee sacramenten behouden: de doop en het avondmaal. Volgens hen zijn dit de enige sacramenten die door Jezus zijn ingesteld. Binnen het protestantisme wordt het sacrament gezien als een zichtbaar teken (een signaal) en een zegel (een bevestiging) van Gods genade. Naast de prediking (een hoorbaar teken van Gods genade) kent het protestantisme dus ook twee zichtbare tekenen van Gods genade. De sacramenten worden ook gezien als tekenen en zegelen van Gods verbond met zijn volk. De protestantse visie grijpt terug op het Oude Testament waarin ook twee proto-sacramenten werden onderscheiden: de besnijdenis en het pascha. Voor protestanten zijn de doop en het avondmaal in plaats van deze twee proto-sacramenten gekomen.
Oosters-orthodoxe Kerk[]
De Zeven Sacramenten door Rogier Van der Weyden, ca. 1445-1450. KMSKA, Antwerpen
De Oosters-orthodoxe Kerken hanteren dezelfde sacramenten als de rooms-katholieke kerk, waarbij het vormsel onmiddellijk in aansluiting op het doopsel wordt toegediend. En indien mogelijk vind ook op dezelfde dag de eerste communie plaats.
Sacramenten in de kunst[]
In de christelijke kunst worden de sacramenten soms symbolisch verbeeld door een regenboog. De kleur wit wijst dan op het doopsel, geel op het vormsel, groen op de eucharistie, blauw op het huwelijk, paars op de ambtswijding, rood op het sacrament van boete en verzoening en zwart op de ziekenzalving. De eucharistie wordt vaak uitgebeeld door een pelikaan of broodmand, het vormsel veelal door een duif.