Pelagius ('zeeman' in het Grieks) was waarschijnlijk een Britse monnik die leefde in de vijfde eeuw na Christus. Hij is gestorven na 418. Sommigen veronderstellen dat hij geleefd heeft van ongeveer 360 tot 435.
Pelagius' leer[]
Pelagius wordt vooral in verband gebracht met de theologische strijd over kwesties als vrije wil, genade, erfzonde en kinderdoop. Pelagius stelde dat de vrije wil van de mens ook na de zondeval intact was en ontkende de erfzonde. Hij stond hierin lijnrecht tegenover zijn tijdgenoot Augustinus. Ook met kerkvader Hieronymus lag hij overhoop.
Pelagius, die in zijn eigen tijd een alom gerespecteerde en geleerde geestelijke was, was van mening dat de mens een voluit vrije wil had. Er bestond niet zoiets als erfzonde: kinderen waren volgens hem bij hun geboorte even onschuldig als Adam in het Paradijs. Het komt er dan ook op aan voor de mens om deugdzaam te leven: het goede zou uiteindelijk beloond worden en het kwade gestraft. Als hulp heeft God in het Oude Testament de Wet en in het Nieuwe Testament het voorbeeld van Jezus Christus gegeven.
Vaak wordt gesteld dat Pelagius het belang van Jezus' werk terugbracht tot een voorbeeldfunctie ('exemplaristische soteriologie'), maar dat is niet terecht. Die voorbeeldfunctie neemt bij hem een belangrijke plaats in, maar daarnaast interpreteerde hij bijvoorbeeld de kruisdood van Jezus in termen van verzoening van zonden.
Pelagius' denken vertoont vanwege zijn nadruk op moraal en heilig leven parallellen met de Griekse school van het stoïcisme, maar hij verwijst daar in zijn geschriften niet naar. Wel baseert hij zijn leer steeds op de bijbelse gegevens. Hij schreef onder meer een lijvig commentaar op de brieven van Paulus.
Augustinus[]
Pelagius is in zijn tijd bestreden door Augustinus, die het concept van de erfzonde uiterst serieus nam. Deze leerde dat verlossing voluit genade is, en dat het gehoorzamen aan Gods opdracht juist een resultaat is van die genade, in plaats van andersom. De goede werken waren volgens Augustinus zelfs niet mogelijk zonder het voorafgaande werk van Gods genade. Augustinus beschreef Pelagius aanvankelijk als een "heilig man" maar kwam daar later van terug.
Er wordt wel gezegd dat Pelagius met zijn ideeën de individuele mens op deze manier veel vrijheid toekende, en verantwoordelijkheid voor de eigen daden. Pelagius zou hiermee tevens verwoord hebben wat vele gewone gelovigen dachten. De Afrikaanse kerk bleef erbij dat Pelagius zijn inzichten moest herroepen, en kreeg daarbij de steun van paus Innocentius I die Pelagius veroordeelde. De Britse monnik reageerde door een verweerschrift/geloofsbelijdenis te schrijven en die met enkele aanbevelingsbrieven naar Rome te sturen. Inmiddels was Innocentius overleden en diens opvolger paus Zosimus was dusdanig onder de indruk van het verweer, dat hij Pelagius en zijn metgezel Caelestius vrijsprak.
Veroordeling[]
Binnen een jaar herriep Zosimus dat oordeel echter, onder druk van met name de Afrikaanse kerk en de toenmalige keizer Honorius die in Ravenna verbleef - waarmee ook een politieke component van het debat aan het licht komt. Honorius koos na ongeregeldheden in Rome de kant van Augustinus en zijn aanhangers. Zo werden in 418 alle pelagianen uit Italië verbannen. Tot driemaal toe zou dat gebeuren.
Uiteindelijk werd het pelagianisme op het derde Oecumenische Concilie van Efeze (431) als ketterij veroordeeld - of iets preciezer gezegd: Caelestius en zijn leer werden veroordeeld, maar zonder erop in te gaan en zonder de naam van Pelagius zelf te noemen.
Postume invloed[]
De ideeën van Pelagius zijn in de loop van de kerkgeschiedenis steeds weer bovengekomen, vaak als tegenwicht tegen een al te eenzijdige interpretatie van Augustinus' leer van de predestinatie. Zonder zich expliciet op Pelagius te beroemen, kwamen ook anderen (zoals Siger van Brabant, een tijdgenoot van Thomas van Aquino) op dergelijke ideeën. Ook het beroemde debat tussen Luther en Desiderius Erasmus vertoont gelijkenis met de pelagiaanse strijd.
bs:Pelagije ca:Pelagi cy:Pelagius da:Pelagius eo:Pelagio fi:Pelagius (teologi) fr:Pélage (hérésiarque) hr:Pelagije hu:Pelagius id:Pelagius it:Pelagio ja:ペラギウス ko:펠라기우스 la:Pelagius pl:Pelagiusz (mnich) pt:Pelágio da Bretanha ru:Пелагий sh:Pelagije sk:Pelagius sr:Пелагије sv:Pelagius uk:Пелагій