De Nijkerkse beroeringen, ook wel bekend als Nijkerkse beroerte, de Opwekking van Nijkerk of de Nijkerkse beweging, was een zogenaamde opwekking binnen het christendom die van 1749 tot 1752 plaatsvond in de Nederlandse plaats Nijkerk. Ze zijn de bekendste van de opwekkingen die rond 1750 in Nederland plaatsvonden.
De Grote kerk in Nijkerk in 2005
De opwekking in Nijkerk stond onder leiding van de predikant Gerardus Kuypers. In die tijd was Nijkerk een kleine stad aan de Zuiderzee. Op het kerkelijk leven in de achttiende eeuw had de Verlichting een grote invloed. In zekere zin kan de Nijkerkse beroering als een reactie daarop worden gezien.
Sinds 27 april 1749 was Kuypers aan de kerkelijke gemeente in Nijkerk verbonden. Het grootste deel van de inwoners van Nijkerk was lid van de hervormde Kerk. In de gemeente was ook de predikant Roldanus werkzaam.
Een half jaar na de bevestiging van Kuypers deden zich de eerste verschijnselen van opwekking voor. Door zijn welsprekendheid had hij grote invloed op de kerkgangers, bij wie tot dan toe weinig geestelijke bloei te bespeuren viel. De eerste openbare beroering vond plaats tijdens een officiële kerkdienst in november 1749 die werd geleid door ds. Roldanus. Een oude vrouw begon hardop te roepen en met veel gejammer tot God te bidden. In de daarop volgende maanden kwam dit verschijnsel veelvuldig voor. Bij sommige aanwezigen waren de emoties dermate hevig dat zij met hun hele lichaam schudden en beefden, waarop zij uit de kerk werden verwijderd. De opwekkingsbeweging had grote invloed op het kerkelijk leven. Door de hele stad vonden maandenlang spontaan bijeenkomsten plaats. De predikanten waren positief over de opwekkingsbeweging, omdat zij zagen dat deze leidde tot meer belangstelling voor de kerkdiensten en een beter zedelijk leven. Wel waren zij negatief over de verstoring van de kerkdiensten. De Nijkerkse beroeringen hadden een grote invloed op andere steden – al dan niet in de omgeving. Een bekend voorbeeld is de Achterhoekse plaats Aalten.
De Nijkerkse beroeringen kregen echter ook veel kritiek te verduren. De belangrijkste redenen waren de wilde manifestaties. Beschuldigingen van geestdrijverij en dweperij sloegen in, omdat de kerk daar in die tijd ontzettend bang voor was. In de achttiende eeuw keerde de kerk zich tegen alles wat daar maar enigszins op leek. Op naam van Kuypers worden enkele valse brieven uitgegeven, die voeding geven aan de critici van de opwekking. Uiteindelijk verdedigde Kuypers zich zelf in 1750 met het geschrift Getrouw verhaal en Apologie.
De opwekkingsbeweging en de discussies duurden voort tot 1752. Op last van Stadhouder Willem IV vaardigde de synode een verbod uit op de 'uitingen' (manifestaties) in de Kerk. Kuypers zelf zou nog tot 1759 verbonden blijven aan de gemeente.
Trivia[]
Ca. 250 jaar na de opwekking presenteerde een plaatselijke politieke partij zich als Nieuwe Nijkerkse Beroeringen. De naam was een ludieke keuze.
Bronnen, noten en/of referenties:
- Johan Fekkes; Nieuwkerk, een lichtbaken op de Veluwe : een historische beschrijving van de 'Nijkerkse opwekking' in 1749; Heerenveen:Groen; 1999
- Veldhuis, Theo; artikel Nederlandse Opwekkingen
- Zaal, Wim; Gods Onkruid : Nederlandse sekten en messiassen; Kruseman 's-Gravenhage:Kruseman: 1985, blz. 9-15