Kapittel

Een kapittel is een bestuurscollege bestaande uit katholieke geestelijken, verbonden aan een kathedraal of kapittelkerk. De leden ervan heten kanunniken.

Organisatie

Aan het hoofd van het kapittel staat meestal een proost, die de plaatselijke bisschop kan zijn. De deken, die uit de kanunniken wordt gekozen, heeft de dagelijkse leiding.

Een dom- of kathedraalskapittel staat de bisschop bij in zijn bestuurstaken en draagt in de regel de nieuwe bisschop voor. Kathedrale kapittels zijn meestal zo oud als de bisschopszetel zelf, aangezien een bisschop zich steeds met een aantal priesters omringde.

Ter onderscheiding van een kathedraalkapittel noemt men andere kapittels ook wel collegiale kapittels. De kerk die het kapittel herbergt, wordt een kapittelkerk of collegiale kerk genoemd. Het kapittel staat in voor de bediening van de sacramenten en de prediking.

Geschiedenis

Vanaf de merovingische periode ontstonden er collegiale, seculiere kapittels. Vaak waren het gemeenschappen van leken die door wereldlijke heren gesticht werden. De ordo canonicus (betreffende deze seculiere kapittels) kende zijn eerste formalisering onder Karel de Grote met de Regel van Aken, ook wel Regel van Chrodegang genoemd. Nadien werd een striktere observantie (naleving) van de Regel van Jeruzalem geëist. Deze was geïnspireerd op de Eerste Kerk. In de late Middeleeuwen kozen vele kapittels er voor om niet langer een regulier kapittel te vormen - regulier in de zin dat men een kloosterregel volgde - maar een seculier kapittel. Dit gaf de kanunniken meer bewegingsruimte.

Veel kapittels waren gedroomde plaatsen om jongere zonen van edelen aanzien en een gepast inkomen te bezorgen vanwege de prebende (inkomsten) verbonden aan een kanunniksplaats. In de gebieden waar de Franse Revolutie heerste werden de kapittels aan het einde van de 18e eeuw opgeheven. Nadien werden enkel kathedrale kapittels heropgericht.

Andere betekenissen van kapittel

• De wekelijkse bijeenkomst van monniken in de kapittelzaal van een klooster ter bespreking van de gang van zaken wordt kapittel genoemd. De uitdrukking kapittelen voor het publiekelijk bespreken en bestraffen van iemands fouten is hieruit voortgekomen.
• De leden van een aantal kloosterorden, met name de bedelorden uit de dertiende eeuw, komen met een regelmaat van enige jaren bijeen in kapittels. Als het om de leden van een provincie binnen zo'n orde gaat, spreekt men van een provinciaal kapittel. Men kiest hier ook de provinciaal. Er zijn met ongeveer dezelfde regelmaat bijeenkomsten van vertegenwoordigers van de verschillende ordesprovincies. Een dergelijk kapittel noemt men generaal-kapittel, daar kiest men de generaal-overste.
• De oude ridderorden, zoals de Johanniterorde en de Duitse Orde, komen in een kapittel bijeen om de zaken van hun orde te regelen.
• Ook modernere orden als de Maria-Theresia Orde kennen een kapittel.
• Bij de Nederlande ridderorden is het kapittel van de Militaire Willems-Orde belast met het bestuur van deze orde. Sinds 1994 is er ook een Kapittel voor de Civiele Orden dat adviseert over benoemingen in de Orde van de Nederlandse Leeuw, de Orde van Oranje-Nassau en de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon.

Afgeleide begrippen

• kapittelbank
• kapittelbankje: bankje in de kapittelzaal waar een monnik zijn zonden belijdt en zijn straf hoort uitspreken
• kapitteldag
• kapittelen: (iemand) ernstig de les lezen, hem streng berispen
• kapittelheer
• kapittelkerk
• kapittelschool
• kapittelsgewijs
• kapittelstok(je) 1. een aan het eind van een lint of dun kettinkje bevestigd metalen staafje, ten dele glad, ten dele gekarteld, dat men tussen de bladen van een bijbel legde, ter aanwijzing van het kapittel waar men bij het lezen gebleven was 2. gouden staafje om een halssnoer te bevestigen
• kapittelvergadering
• kapittelzaal

Zie ook

• Sint Baafskapittel
• Sint-Salvatorskapittel

an:Capítol (relichión) cs:Kapitula da:Domkapitel fi:Tuomiokapituli fr:Chapitre de religieux hr:Kaptol hu:Káptalan lt:Kapitula no:Kapittel (kristendom) pl:Kapituła pt:Capítulo (religião) ru:Капитул sl:Kapitelj sv:Domkapitel