Metamorfose in de natuur
Een gedaanteverwisseling of gedaanteverandering is een verandering van lichaam, of in het algemeen van vorm. Andere woorden voor gedaantewisseling zijn metamorfose of transfiguratie.
Een gedaantewisseling van een mens naar een dier, of van een mens naar een ander mens is wetenschappelijk gezien niet mogelijk. Het is echter een populair thema in mythen, sprookjes, sciencefiction en fantasy. Een gedaantewisseling zou kunnen gebeuren door de eigen wil, maar ook door de wil van een ander, via magie.
Bijna elke cultuur op de wereld kent wel een mythe over gedaanteverwisseling, en bijna elk veel voorkomend dier heeft wel een mythe om zich heen die over gedaanteverwisseling gaat. Het dier waar het dan om gaat komt dan meestal veel voor in het gebied waar het verhaal ontstaat. Hoewel de meeste mythen handelen over mensen die in iets anders veranderen, bestaan er ook mythen over dieren die zichzelf veranderen.
Dierenrijk[]
In de natuur komt een gedaantewisseling wel in werkelijkheid voor, bijvoorbeeld bij insecten, als ze zich van een larve omvormen tot een imago, zie gedaantewisseling bij insecten. Ook een amfibie zoals de kikker vertoont een gedaanteverwisseling van kikkervisje naar volwassen kikker.
Europa met de stier, aquarel door Gustave Moreau uit 1869
Een weerwolf grijpt een kind, houtsnede door Lucas Cranach de Oude, rond 1512
Klassieke oudheid[]
 Zie metamorfose (mythologie) voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Een gedaantewisseling sprak ook in de klassieke oudheid erg tot de verbeelding. De Romeinse schrijver Ovidius heeft een heel boek geschreven over gedaanteverwisselingen, Metamorphosen geheten. Daarin beschrijft hij bijvoorbeeld hoe de jongeling Narcissus in een bloem, de narcis veranderd.
Bij de oude Grieken veranderde de god Zeus vaak zijn gedaante, zo verleidde hij Europa toen hij zich als stier vermomd had. De tovenares Circe veranderde de manschappen van Odysseus in varkens volgens de Odyssee van Homerus.
Weerwolven, zombies en vampiers[]
Angstwekkende schepsels die van gedaante verwisselen in mythen en legendes zijn de weerwolf en de vampier. Deze komen vooral in Europese, Canadese, en Indiaanse mythen voor. In Japan bestaat de kitsune, een vos. Het veranderen in een wolf wordt lycantropie genoemd.
Op de Caraïben kent men de zombie, een dode die tot leven wordt gewekt aan allerlei kwaad aanricht.
Christendom[]
De gedaanteverandering van Jezus, ook transfiguratie genoemd, vond volgens het evangelie plaats op de berg Tabor. Daar liet Jezus zien hoe hij eveneens is, door van gedaante te veranderen.
Sprookjes[]
In modernere sprookjes komen ook veel gedaanteverwisselingen voor, een kikker verandert bijvoorbeeld na een kus in een prins in De kikkerkoning. En een figuur als Assepoester verandert - tijdelijk - in een prachtig geklede vrouw, klaar voor het bal.
In het sprookje van Roodkapje maakt de wolf het meisje wijs dat hij in feite haar oma is. Roodkapje gelooft de wolf, en wordt noodlottig opgegeten.
De voorpagina van de eerste druk van het boek van Kafka
Moderne literatuur en film[]
Franz Kafka schreef een boek, Die Verwandlung, over een persoon die in een kever verandert.
In de film Spiderman verandert de hoofdpersoon zich in iemand die als een spin draden kan maken, en daardoor zich spectaculair verplaatst door de wereld. Dit vermogen is ontstaan door de beet van een gemuteerde spin.
Meerdere keren werd het verhaal over een man die verandert in een vlieg verfilmd, bijvoorbeeld The Fly (1986).
Harry Potter[]
Gedaanteverwisselingen is een fictief schoolvak dat wordt gegeven op Zweinstein, de school waar Harry Potter les krijgt in magie. Het wordt gegeven door Minerva Anderling, en draait, zoals de naam al doet vermoeden, om het veranderen van het uiterlijk van voorwerpen, dieren en mensen. Het schoolvak is bedacht door de schrijfster van de Harry Potter-reeks, J.K. Rowling.
Beeldende kunst[]
Zoals de afbeeldingen op deze pagina laten zien, is er veel belangstelling voor de gedaanteverwisseling in de beeldende kunst. De grafisch kunstenaar M.C. Escher heeft drie werken gemaakt, getiteld Metamorphose I, II en III. In deze werken verandert de ene vorm in een andere, bijvoorbeeld een rij vogels verandert in een rij vissen.
Ook een surrealistische kunstenaar zoals Salvador Dalí gebruikt veel gedaanteverwisselingen in zijn werk. fa:دگرپیکری fi:Muodonmuuttaja fr:Métamorphe gl:Metamorfose (mitoloxía) it:Mutaforma ja:変身譚 pt:Transmorfo sv:Hamnskiftare ur:تحویل صورت zh:變身