Conclaaf van 2005

Bestand:2 Euro coin Va set2.gif

Euromunt van het Vaticaan, uitgegeven tijdens de sedisvacatie, met het wapen van Eduardo Martínez Somalo, Camerlengo van de Katholieke Kerk

Bestand:Benedictus XVI Marke.jpg

De nieuwgekozen paus Benedictus XVI

Het conclaaf van 2005 begon op 18 april en volgde op de dood van paus Johannes Paulus II. Het conclaaf eindigde op 19 april om 17:50 uur, toen witte rook uit de Sixtijnse Kapel opsteeg, en om 18 uur luidden de klokken. Om 18.45 uur klonk het Habemus Papam, uitgesproken door de Chileense kardinaal Jorge Arturo Medina Estévez, en werd de Duitser Joseph Alois Ratzinger voorgesteld als paus Benedictus XVI aan het publiek op het Sint-Pietersplein.

Zoals altijd werd vóór de verkiezing van een paus een conclaaf gehouden. Al vóór, maar vooral ook meteen na, de dood van paus Johannes Paulus II begaven zich kardinalen van over de hele wereld naar het Vaticaan. Het college van kardinalen telde 183 leden, maar er mogen er maximaal 120 aan een conclaaf deelnemen, die bovendien jonger dan 80 jaar moeten zijn. De Filipijn Jaime Lachica Sin en de Mexicaan Adolfo Suárez Rivera (beiden inmiddels overleden) waren om gezondheidsredenen afwezig, zodat er uiteindelijk 115 deelnemers waren. Daarbij bevonden zich slechts drie kardinalen jonger dan 80 jaar die niet door paus Johannes Paulus II werden benoemd, onder wie Joseph Kardinaal Ratzinger.

De kardinalen kwamen uit 52 landen over de hele wereld. 33 landen hadden maar één kardinaal, Italië had er twintig, de Verenigde Staten van Amerika elf en Duitsland zes. Nederland had twee kardinalen: Johannes Willebrands, met 95 jaar de oudste van alle kardinalen, en Adrianus Simonis, 73 jaar, van wie alleen de laatstgenoemde aan het conclaaf mocht deelnemen. België had één kardinaal: Godfried Danneels, die tevens genoemd werd als mogelijke opvolger.

Het Vaticaan maakte op 5 april bekend dat wanneer er bij dit conclaaf een paus verkozen zou zijn dat niet alleen met de traditionele witte rook zou worden aangekondigd, maar ook door de klokken van de Sint-Pieterskerk te luiden. Dit was het eerste conclaaf in de geschiedenis waarbij gebruikgemaakt werd van het in 1996 gereedgekomen Domus Sanctae Marthae, een gastenverblijf waar de kardinalen de nachten tijdens het conclaaf doorbrachten.

Op 18 april, de eerste dag van het conclaaf, werd 's morgens een Heilige Mis geconcelebreerd Pro Eligendo Papa door alle kardinalen, waarin de kardinaal-deken, Joseph Ratzinger, voorging en een preek hield waarin de vriendschap met Christus als taak voor de herders werd beschreven. Om 16.30 uur trokken de kardinalen in processie de Sixtijnse Kapel in, waar ze de eed aflegden. 's Avonds rond 20 uur kwam er zwarte rook uit de schoorsteen van de kapel: de eerste stemronde had geen resultaat opgeleverd. Ook de twee volgende stemronden, de ochtend erna, leverden nog geen verkiezing op.

Op 19 april om even voor 18 uur steeg witte rook op. Even was de kleur niet duidelijk, maar kort daarna wel. (Kardinaal Simonis wist later te melden dat ook de Sixtijnse Kapel vol rook stond.) De klokken maakten na enkele minuten een eind aan alle twijfel: in slechts vier stemronden was een nieuwe paus verkozen.

Verloop van de gebeurtenissen in het Vaticaan in april 2005. Zie voor meer informatie over de gang van zaken bij een conclaaf het gelijknamige artikel.

Stemgerechtigde kardinalen per land

• 20 kardinalen: Italië
• 11 kardinalen: Verenigde Staten
• 6 kardinalen: Duitsland, Spanje
• 5 kardinalen: Frankrijk
• 4 kardinalen: Brazilië, Mexico
• 3 kardinalen: Canada, Colombia, India, Polen
• 2 kardinalen: Chili, Hongarije, Japan, Nigeria, Filipijnen, Portugal, Oekraïne, Verenigd Koninkrijk
• 1 kardinaal: Argentinië, Australië, België, Bolivia, Bosnië en Herzegovina, Cuba, Dominicaanse Republiek, Ghana, Guatemala, Honduras, Indonesië, Ierland, Ivoorkust, Kameroen, Kongo, Kroatië, Letland, Litouwen, Madagaskar, Nederland, Nieuw-Zeeland, Nicaragua, Oeganda, Oostenrijk, Peru, Soedan, Syrië, Tanzania, Thailand, Tsjechië, Vietnam, Zuid-Afrika, Zwitserland

Stemgerechtigde kardinalen per continent/regio

• Europa: 58
• Latijns-Amerika: 21
• Noord-Amerika: 14
• Afrika: 11
• Azië: 10
• Oceanië: 2
• Midden-Oosten: 1

De factor leeftijd

De leeftijd van de pausen die vanaf de 20e eeuw werden gekozen:

• Paus Pius X: 68
• Paus Benedictus XV: 60
• Paus Pius XI: 65
• Paus Pius XII: 63
• Paus Johannes XXIII: 77
• Paus Paulus VI: 65
• Paus Johannes Paulus I: 65
• Paus Johannes Paulus II: 58
• Paus Benedictus XVI: 78

De factor Italië

Italië heeft veruit de meeste pausen voortgebracht (op enkelen na zelfs alle). Het overheersende aandeel van de Italianen bij de kardinalen is in de afgelopen eeuw echter sterk gedaald. Toch was Italië nog het land met de meeste kardinalen. De onderstaande tabel geeft het percentage Italianen bij de conclaven vanaf de 20e eeuw:

1903	56.3%
1914	50.8%
1922	51.6%
1939	54.8%
1958	35.8%
1963	35.4%
augustus 1978	22.8%
oktober 1978	22.5%
2005	17.1%

Enkele papabili

Als mogelijke opvolger van paus Johannes Paulus II werden genoemd:

• Joseph Ratzinger, Duitsland, geb. 16 april 1927, deken, kardinaal-bisschop van Velletri-Segni en prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer. Vanwege zijn leeftijd werd hij gezien als tussenpaus, maar vooral als pausmaker.
• Óscar Andrés Rodríguez Maradiaga, Honduras, geb. 29 december 1942, aartsbisschop van Tegucigalpa. Vertegenwoordiger van de Latijns-Amerikaanse geloofsgemeenschap.
• Carlo Maria Martini, Italië, geb. 15 februari 1927, aartsbisschop-emeritus van Milaan. Werd gezien als progressieve tegenhanger van Ratzinger, maar was evenals laatstgenoemde al 78 jaar, dus ook eerder een pausmaker volgens de meeste Vaticaankenners.
• Dionigi Tettamanzi, Italië, geb. 14 maart 1934, aartsbisschop van Milaan. Werd als gematigd gezien.
• Christoph Schönborn, Oostenrijk, geb. 22 januari 1945, aartsbisschop van Wenen. Meertalig. Gold als een diplomaat.

Outsiders

• Cláudio Hummes, Brazilië, geb. 8 augustus 1934, aartsbisschop van São Paulo. Ook een vertegenwoordiger van de Latijns-Amerikaanse geloofsgemeenschap.
• Francis Arinze, Nigeria, geb. 1 november 1932. Had de eerste paus met een donkere huidskleur kunnen zijn.
• Giacomo Biffi, Italië, geb. 13 juni 1928, aartsbisschop van Bologna.
• Godfried Danneels, België, geb. 4 juni 1933, aartsbisschop van Mechelen-Brussel. Was favoriet bij hervormingsgezinden. Ook meertalig. Zou de ideale leeftijd hebben.
• Loebomir Hoezar, Oekraïne, geb. 26 februari 1933.
• Jorge Mario Bergoglio, Argentinië, geb. 17 december 1936.

Vooraf leek de kans dat opnieuw een niet-Italiaanse paus gekozen werd groot. Het aandeel Italiaanse kardinalen neemt voortdurend af. Tegenover 20 Italiaanse stonden 21 Latijns-Amerikaanse kardinalen, zodat bij een patstelling een kardinaal uit een ander Europees land als compromis had kunnen dienen. Voor een paus uit nog een ander werelddeel leek het nog te vroeg.

Recente conclaven

Jaar	Verkiezing		Verkozene	Land	Pausnaam	Kiesgerechtigde kardinalen
	Dagen	Ronden				Italië	Europa	Rest	Totaal
1939	2	3	Eugenio Pacelli	Italië	Pius XII	35 (56,5%)	20 (32,3%)	7 (11,3%)	62
1958	4	11	Angelo G. Roncalli	Italië	Johannes XXIII	17 (33,3%)	15 (29,4%)	19 (37,3%)	51
1963	3	6	G. Battista Montini	Italië	Paulus VI	29 (36,7%)	28 (35,4%)	22 (27,8%)	79
augustus 1978	2	4	Albino Luciani	Italië	Johannes Paulus I	27 (24,3%)	29 (26,1%)	55 (49,5%)	111
oktober 1978	3	8	Karol Wojtyła	Polen	Johannes Paulus II	26 (23,4%)	29 (26,1%)	56 (50,5%)	111
2005	2	4	Joseph Ratzinger	Duitsland	Benedictus XVI	20 (17,1%)	38 (32,5%)	59 (50,4%)	117

Opinies over de pauskeuze

De Nederlandstalige pers lijkt weinig gelukkig met de uitkomst van het conclaaf:

NRC Handelsblad: De reactionaire lijn van Rome wordt met Benedictus XVI voortgezet. (...) De politieke gevolgen van het oerconservatieve bewind van het Vaticaan beginnen ondraaglijk te worden. De officiële roomse visie op geboortebeperking en het gebruik van condooms tegen aids, en het moraliserende oordeel hierover, zijn niet alleen achterlijk, maar vooral schadelijk.

Reformatorisch Dagblad: Met de keuze van Ratzinger zet Rome de hakken weer in het zand. (...) Ratzinger weet zijn compromisloze boodschap te verpakken in een ootmoedige jas.

De Standaard: Wie nog had verwacht of gehoopt dat er, na het immobilisme waarin de eindfase van het pontificaat van Johannes Paulus II baadde, een verfrissende nieuwe wind door het Vaticaan zou waaien, mag alle illusies opbergen. (...) Benedictus XV stond tijdens en kort na de Eerste Wereldoorlog bekend als voorstander van vernieuwing. De tijd zal uitwijzen of in de naamkeuze een onverwacht programma besloten ligt. Maar niets in de voorgeschiedenis van deze Duitse paus wijst in die richting.

Trouw: De nieuwe paus is met [zijn voorganger] in 25 jaar versmolten tot de stugge houwdegen van het ene grote, katholieke gelijk. De kardinalen die hem zo schielijk omhoog hebben geheven vonden het kennelijk te vroeg voor iets nieuws, misschien waren ze er ook onmachtig toe.

De Volkskrant: Het is natuurlijk mogelijk dat de bijzondere verantwoordelijkheid van het hoogste ambt een genadiger en flexibeler leidsman van hem zal maken, maar zijn staat van dienst stemt niet hoopvol.

Veel katholieke gelovigen waren na afloop van het conclaaf en de aanstelling van paus Benedictus XVI geschokt door de eerder koele indruk die de Belgische kardinaal Danneels gaf tijdens de persconferentie die hij daags na de beëindiging van het conclaaf in Rome gaf. Anderen, zoals monseigneur André-Mutien Léonard, schreven dit eerder toe aan de algemene koele en gematigde inborst van de kardinaal. Dat hij omwille van deze persconferentie de uitnodiging voor het feestmaal met de kardinalen ter ere van de nieuwe paus op 20 april 2005 afsloeg, wordt algemeen aanzien als een veelzeggend gebaar.

Kardinaal Simonis daarentegen uitte zijn blijdschap met de verkiezing van Benedictus XVI.

Externe links

• Informatie over kardinalen
• Informatie over de Katholieke Kerk
• Informatie over kardinalen
• Preek van Ratzinger bij de aanvang van het conclaaf

fi:Vuoden 2005 konklaavi fr:Conclave de 2005 it:Conclave del 2005 no:Konklavet 2005 pl:Konklawe 2005 pt:Conclave de 2005 ro:Conclavul papal din 2005 ru:Конклав 2005 года sk:Konkláve 2005 sv:Konklaven 2005 zh:2005年教宗选举秘密会议